![]() |
|||||||||||
SS 13 'De Bril' (uit 1865) |
|||||||||||
Info over de locomotief:
|
|||||||||||
In de jaren '60 van de 19e eeuw waren de Staatsspoorwegen op zoek naar nieuwe locomotieven voor reizigerstreinen. Tussen 1865 en 1869 werden 65 locomotieven met de nummers 9 t/m 78 gebouwd door Beyer, Peacock and Company in Manchester. De nummers 17 t/m 20 werden overgeslagen omdat eerder gebouwde SS stoomlocomotieven deze nummers hadden. De 13 werd in 1865 gebouwd. De bijnaam 'De Bril' heeft de serie te danken aan de twee ronde ramen waardoor de machinist en stoker naar buiten keken. Deze plaat beschermde het personeel iets tegen het weer, ook al had de locomotief toen nog geen dak. In 1868 vloog de, vier jaar oude, stoomloc SS 8 door een ketelexplosie bij station Harlingen door de lucht en landde 30 meter verder. De stoker overleefde de ontploffing niet. De tender van de 8 liep weinig schade op. De drie-assige tender van de SS 8 verving de twee-assige tender van de SS 13. De locomotieven 9 t/m 16 werden geleverd met twee-assige tenders. Latere locomotieven kregen drie-assige tenders en de twee-assige tenders werden vervangen. In het begin waren treinen niet voorzien van een remsysteem waarmee de gehele trein geremd kon worden. De locomotief kon alleen zijn eigen remmen bedienen. Aangezien dit niet genoeg remkracht was voor een hele trein, waren er verdeeld over de treinen een of meerdere voertuigen aanwezig die wel voorzien waren van remmen en remhuisjes. In de huisjes zaten remmers die hun rijtuig of wagon konden laten remmen. In 1869 werd het Westinghouse-remsysteem uitgevonden. Dit systeem bestaat uit een luchtleiding die door de gehele trein gaat. Ieder voertuig in de trein heeft zijn eigen remmen die door de remleiding aangestuurd kunnen worden. Dit nieuwe remsysteem is veel veiliger dan het oude systeem. Door de Westinghouserem kunnen reizigers aan de noodrem trekken en een snelremming laten uitvoeren. Als een koppeling zou breken, voert de trein ook automatisch een snelremming uit. Door het remsysteem kunnen treinen sneller rijden en zwaarder worden, terwijl de remweg gelijk blijft. In de tientallen jaren die volgden werden alle voertuigen voorzien van deze rem. Tegenwoordig is dit remsysteem verplicht voor iedere trein. De Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) en de Staatsspoorwegen (SS) waren bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914 - 1918) door eerdere fusies en het overnemen van de exploitatie van andere spoorbedrijven de grootste spoorvervoerders in Nederland. De bedrijven concurreerden hevig met elkaar, maar vanwege de oorlogsdreiging werden beide spoorbedrijven tijdens de oorlog onder militair gezag geplaatst. Vanwege de tekorten door de oorlog richten de HSM en SS per 1 januari 1917 een nieuw samenwerkingsverband op: de Nederlandsche Spoorwegen (NS). Onder het nieuwe samenwerkingsverband werkten de bedrijven nog beter samen. In 1921 werd al het spoorwegmaterieel omgenummerd naar nieuwe nummerschema's van de NS. Vanaf eind jaren '20 begon NS met het invoeren van haar eigen huisstijl op het materieel om zo de verschillende huisstijlen te vervangen. Er werd gekozen om alle treinen donkergroen te schilderen. NS koos voor een donkere kleur, zodat de treinen minder vies werden. Na de oorlog kregen de treinen en trams hevige concurrentie van bussen, personenauto's, fietsen en vrachtwagens. Andere kleinere, nog bestaande spoorbedrijven lieten vanwege de verliezen hun exploitatie overnemen door de NS. Per 1 januari 1938 werden alle vervoerders waarvan NS de exploitatie verzorgde geheel gefuseerd en was NS nog het enige spoorbedrijf dat op het hoofdspoor reed. Op de tram- en lokaallijnen reden nog wel andere bedrijven. De serie stoomlocotieven werd vernummerd naar de NS 701 t/m 766, de SS 13 werd de NS 705. De NS 705 heeft tot 1932 dienst gedaan. De NS 705 werd voor het Spoorwegmuseum bewaard. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stonden de NS-stoomlocomotieven 705, 1010, 1326 en 1604 in een loods in Roosendaal. Alle vier de locomotieven waren aangewezen om door het Spoorwegmuseum bewaard te worden. In februari 1943 werd de loods waar de locomotieven in stonden gebombardeerd. De vier stoomlocs werden toen overgebracht naar Maastricht. Op 8 september 1944 werden de locomotieven nog eens gebombardeerd, deze keer door terugtrekkende Duitsers. De vier zwaar beschadigde locomotieven zijn gelukkig door de NS-hoofdwerkplaats Tilburg aan de hand van de originele bouwtekeningen en oude foto's allemaal gerestaureerd naar hun afleveringsstaat. De 705, 1010, 1326 en 1604 keerden respectievelijk terug als de SS 13, HSM 89, SS 326 en de NRS 107. Na hun uitvoerige restauraties werden de locomotieven naar het Spoorwegmuseum in Utrecht gebracht. De SS 13 in het museum heeft de tender van locomotief 8. De tender draagt ook het nummer 8. De SS 13 heeft vanwege haar cultuurhistorische waarde de hoogste A-status toegekend gekregen binnen het Nationaal Register Railerfgoed. De SS 13 uit 1865 is de oudste bewaarde stoomlocomotief in Nederland. De tender (origineel van de SS 8) is zelfs nog een jaar ouder. |
|||||||||||
De SS 13 staat met kerstdecoratie in het Spoorwegmuseum tijdens het Winter Station 2024. 22 december 2024. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De SS 13 uit 1865 staat in de grote hal van het Spoorwegmuseum tentoongesteld. 13 januari 2025. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De SS 13 reed sinds 1868 met de tender van de vier jaar oudere SS 8. De SS 8 vloog door een ketelexplosie dat jaar 30 meter door de lucht in Harlingen. In het museum heeft de tender zijn originele nummer 8. 13 januari 2025. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
![]() |
|||||||||||
De SS 13 'De Bril' uit 1865 staat tentoongesteld. Open Trein Festijn, 26 mei 2022. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
Detailfoto's van de SS 13. 26 mei 2022. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
![]() |
|||||||||||
![]() |
|||||||||||
![]() |
![]() |
||||||||||
![]() |
![]() |
||||||||||
![]() |
|||||||||||
![]() |
|||||||||||
De SS 13 staat tentoongesteld in het Spoorwegmusem. 15 oktober 2021. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De stoomlocomotief 13 staat opgesteld in het Spoorwegmuseum. 10 december 2020. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De grote wielen van de stoomlocomotief. 10 december 2020. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
Detail opnames van de SS 13. 10 december 2020. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De SS 13 was de hoofd-act tijdens de opening van de tentoonstelling "Treinen door de tijd" in het Spoorwegmuseum. 7 juli 2016. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
![]() |
|||||||||||
De SS 13 staat met rijtuig SS C 218 in het Spoorwegmuseum. 27 mei 2005. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De SS 13 op haar oude plek in Wereld 4 van het Spoorwegmuseum. 6 februari 2005. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||
De fabrikant: Beyer Peacock en Co uit Manchester. 1864. © TreinenInNederland.nl |
|||||||||||